Dạy học theo dự án ở tiểu học: Phương pháp rèn luyện sáng tạo và lối sống chủ động cho trẻ

Không còn là phương pháp dành riêng cho THCS hay THPT, dạy học theo dự án ở tiểu học đang trở thành xu hướng giáo dục hiện đại, giúp học sinh học qua trải nghiệm thực tế. Phương pháp này không chỉ truyền đạt kiến thức mà còn nuôi dưỡng tư duy, cảm xúc và kỹ năng sống. Đây đều là những yếu tố nền tảng cho sự phát triển toàn diện của trẻ ngay từ những năm đầu đời.

I) Dạy học theo dự án ở tiểu học là gì?

Dạy học theo dự án ở tiểu học (Project-Based Learning PBL) là phương pháp giúp học sinh học thông qua việc thực hiện một dự án cụ thể, có mục tiêu rõ ràng, sản phẩm thực tế và gắn liền với các tình huống trong cuộc sống. Thay vì ghi nhớ lý thuyết, học sinh sẽ chủ động tìm hiểu, làm việc nhóm, giải quyết vấn đề và trình bày kết quả như một người sáng tạo thực thụ.

Phương pháp này có 5 đặc điểm nổi bật:

• Xuất phát từ một vấn đề thực tiễn gần gũi với học sinh
• Học sinh là trung tâm, tự tìm tòi khám phá
• Có sản phẩm cụ thể: mô hình, bài thuyết trình, báo cáo, sách mini…
• Có quá trình trình bày chia sẻ phản biện
• Được đánh giá theo năng lực, tiến bộ và sự tham gia

So với phương pháp dạy truyền thống giáo viên giảng, học sinh nghe, ghi chép và làm bài kiểm tra. Dạy học theo dự án ở tiểu học, các em sẽ tự học, làm thật, sai cũng được nhưng được học lại và rút kinh nghiệm. Phương pháp này giúp học sinh nắm vững kiến thức. Đồng thời rèn kỹ năng, xây dựng sự tự tin, tinh thần hợp tác và thái độ học tập tích cực.

II) Các hình thức dạy học theo dự án ở tiểu học

Dạy học theo dự án ở tiểu học không phải là một khuôn mẫu cứng nhắc. Tùy theo mục tiêu, nội dung bài học, độ tuổi và thời gian tổ chức mà giáo viên có thể linh hoạt lựa chọn hình thức phù hợp. Dưới đây là ba cách phân loại phổ biến nhất, giúp phụ huynh và giáo viên dễ hình dung khi triển khai.

Phân loại theo thời gian thực hiện

• Dự án ngắn hạn (2–6 tiết học): Phù hợp với những chủ đề nhỏ, có thể hoàn thành trong 1–2 buổi học. Ví dụ: làm poster tuyên truyền an toàn giao thông, vẽ sơ đồ tuần hoàn nước, thực hành viết thư cho người thân.
• Dự án trung hạn (1–2 tuần): Học sinh cần thời gian tìm hiểu, quan sát và thu thập thông tin. Ví dụ: dự án “Một ngày không điện” học sinh ghi chép, chụp ảnh, viết nhật ký trải nghiệm, sau đó thuyết trình lại bài học rút ra.
• Dự án dài hạn (1 tháng đến 1 học kỳ): Phù hợp với chủ đề liên môn hoặc có sản phẩm lớn. Ví dụ: dự án xây dựng sách mini giới thiệu di tích lịch sử địa phương, làm mô hình bảo vệ môi trường, tổ chức hội chợ STEM…

Phân loại theo lĩnh vực kiến thức và kỹ năng

Về khía cạnh kỹ năng, dạy học theo dự án ở tiểu học chia thành ba loại:

• Theo môn học đơn lẻ: Dự án có thể triển khai riêng trong các môn như Khoa học, Toán, Lịch sử, Ngữ văn, Mỹ thuật… Ví dụ: mô hình hệ Mặt Trời (Khoa học), vẽ sơ đồ phân số (Toán), đóng kịch truyện cổ tích (Ngữ văn).
• Theo chủ đề liên môn (dự án tích hợp): Đây là dạng phổ biến và mang lại hiệu quả cao ở tiểu học. Một dự án có thể tích hợp kiến thức của nhiều môn: Ngữ văn Khoa học Kỹ năng sống Nghệ thuật. Ví dụ: trồng cây theo nhóm, ghi nhật ký mỗi ngày (Ngữ văn), đo chiều cao cây (Toán), vẽ minh họa (Mỹ thuật), trình bày trước lớp (Kỹ năng giao tiếp).
• Theo dạng tổ chức: Có thể là dự án cá nhân, theo nhóm nhỏ, hoặc dự án cộng đồng trong ngoài lớp học như gây quỹ từ thiện, làm sổ tay lớp học, thực hiện clip truyền thông.

Với hình thức phong phú và linh hoạt như trên, dạy học theo dự án ở tiểu học không chỉ giúp học sinh học sâu nhớ lâu. Mà còn khơi dậy hứng thú, sự chủ động và niềm vui học tập mỗi ngày. Quan trọng hơn, mỗi sản phẩm dự án là minh chứng sống động cho quá trình học tập phát triển tư duy hoàn thiện kỹ năng của trẻ trong giai đoạn nền tảng.

III) Hướng dẫn chi tiết quy trình dạy học theo dự án ở Tiểu học

Dạy học theo dự án ở tiểu học không chỉ là tổ chức cho học sinh “làm mô hình” hay “viết bài báo cáo”. Để phương pháp này thực sự hiệu quả, cả giáo viên và phụ huynh cần hiểu rõ quy trình triển khai gồm 5 bước cơ bản sau:

Xác định chủ đề vấn đề thực tiễn

Dự án cần bắt đầu từ một chủ đề thực tế, gần gũi với học sinh. Đây có thể là vấn đề xã hội, môi trường, lịch sử, đời sống thường ngày hoặc một câu hỏi khơi gợi tư duy. Tiêu chí chọn chủ đề tốt:

• Gắn với nội dung chương trình học (theo môn hoặc liên môn)
• Có ý nghĩa thực tiễn, khơi dậy sự tò mò và trách nhiệm
• Phù hợp với lứa tuổi tiểu học và năng lực nhận thức của học sinh

Ví dụ:

• Tại sao nên tiết kiệm điện?
• Làm thế nào để chăm sóc cây tốt nhất trong 2 tuần?
• Em muốn làm gì để bảo vệ môi trường lớp học?

Lập kế hoạch phân nhóm phân vai đặt mục tiêu

Sau khi xác định chủ đề, giáo viên sẽ hướng dẫn học sinh cùng lập kế hoạch:

• Chia nhóm học sinh: Mỗi nhóm từ 3–6 bạn tùy theo quy mô lớp và yêu cầu dự án
• Phân vai trò rõ ràng: Người điều phối, người ghi chép, người thiết kế, người trình bày…
• Xác định mục tiêu cụ thể: Dự án cần đạt được điều gì? Sản phẩm là gì?
• Thiết lập timeline: Dự án kéo dài bao lâu? Có những mốc nào cần hoàn thành?

Phụ huynh có thể tham khảo kế hoạch này để hỗ trợ con tại nhà nếu cần.

Học sinh tìm hiểu thực hiện nhiệm vụ tạo sản phẩm

Đây là giai đoạn quan trọng nhất, nơi học sinh học thông qua hành động.

• Tìm hiểu thông tin từ sách giáo khoa, sách thư viện, internet, phỏng vấn người thật,… Tiếp đó, cần ghi chép tổng hợp xử lý thông tin;
• Thiết kế sản phẩm dưới dạng mô hình, sơ đồ tư duy, bài viết, video, truyện tranh…
• Giáo viên đóng vai trò dẫn dắt hỗ trợ khuyến khích, không làm thay

Phụ huynh đồng hành bằng cách gợi mở ý tưởng, tạo điều kiện học tập tại nhà, không áp đặt hoặc sửa lỗi sản phẩm.

Trình bày chia sẻ phản biện đánh giá

Khi sản phẩm hoàn thành, học sinh cần chia sẻ kết quả với bạn bè, lớp học hoặc phụ huynh.

• Trình bày bằng slide, tranh vẽ, mô hình thực tế hoặc video
• Các nhóm hoặc cá nhân trình bày, phản biện, đặt câu hỏi, lắng nghe và đánh giá lẫn nhau
• Giáo viên hướng dẫn học sinh đưa ra nhận xét xây dựng, không chê bai cá nhân

Giai đoạn này rèn luyện cho học sinh kỹ năng giao tiếp, tự tin thuyết trình và tư duy phản biện phản hồi.

Tổng kết tự đánh giá giáo viên phản hồi

Sau khi dự án kết thúc, cần có thời gian để học sinh tự đánh giá quá trình và sản phẩm của mình. “Điều gì đã làm tốt? Điều gì có thể cải thiện?”. Sau đó, giáo viên đưa ra nhận xét về quá trình tham gia, mức độ nỗ lực, tinh thần làm việc nhóm, khả năng giải quyết vấn đề. Nếu có thể, hãy ghi lại hành trình của từng nhóm qua hình ảnh, video, nhật ký dự án… để làm tư liệu học tập và chia sẻ với phụ huynh.
Giáo viên nên bắt đầu từ dự án nhỏ, quen dần với việc phân nhóm và hướng dẫn học sinh tự học tự làm. Với phụ huynh, hãy hiểu rằng giá trị của PBL nằm ở quá trình. Một sản phẩm chưa hoàn hảo không quan trọng bằng việc con bạn đã học được gì, rèn được gì.

IV) Gợi ý 5+ ý tưởng dạy học theo dự án ở tiểu học điển hình

Dưới đây là các dự án dạy học ở tiểu học điển hình để quý thầy cô và phụ huynh tham khảo

1. Dự án lớp 3: Viết truyện tranh “Một ngày đi học an toàn”

Thông qua việc viết truyện tranh về một ngày đi học an toàn, học sinh lớp 3 phát triển khả năng kể chuyện, sáng tạo ngôn ngữ và hình ảnh. Đồng thời nâng cao ý thức chấp hành luật giao thông. Trẻ biết tự xây dựng nội dung, kết hợp lời thoại, hình ảnh và tự tin chia sẻ câu chuyện của mình trước lớp.

Nguyên vật liệu:

• Giấy A4/A3

• Bút chì, bút màu

• Thước, kéo, hồ dán

• Bìa gấp để đóng truyện

Cách tiến hành:

• Gợi ý học sinh chọn một hành trình đi học hằng ngày (đi bộ, xe đạp, xe buýt…)

• Học sinh phác thảo kịch bản đơn giản (4–6 khung hình)

• Vẽ tranh và thêm lời thoại phù hợp

• Hoàn thiện sản phẩm và trình bày trước lớp

Thời gian thực hiện: 3–5 tiết học (ngắn hạn)

2. Dự án lớp 4: Trồng cây và viết nhật ký “Quá trình sống của cây”

Dự án giúp trẻ rèn luyện kỹ năng quan sát, miêu tả, kiên nhẫn chăm sóc và ghi chép sự phát triển của cây. Đây là hoạt động lý tưởng để phát triển tư duy khoa học, tăng cường kết nối với thiên nhiên và hình thành trách nhiệm cá nhân.

Nguyên vật liệu:

• Hạt giống (đậu xanh, rau cải…)

• Chậu hoặc ly nhựa, đất trồng

• Vở hoặc bảng nhật ký mẫu

• Bút viết, bút màu

Cách triển khai:

• Học sinh gieo hạt, chăm sóc cây mỗi ngày

• Ghi chép thay đổi về chiều cao, số lá, màu sắc

• Sau 2–3 tuần, viết báo cáo và trình bày kết quả

• Có thể chụp ảnh hoặc vẽ lại quá trình cây lớn lên

Thời gian thực hiện: 2–3 tuần (trung hạn)

3. Dự án lớp 5: Làm sách mini “Di tích lịch sử quê em”

Thông qua dự án này, học sinh nâng cao kỹ năng tìm hiểu, xử lý thông tin. Đồng thời rèn kỹ năng viết văn, thuyết trình và thể hiện thẩm mỹ qua hình ảnh, trình bày. Trẻ cũng được nuôi dưỡng tình yêu với văn hóa địa phương và hiểu rõ hơn về lịch sử quê hương.

Nguyên vật liệu:

• Giấy A4 hoặc giấy màu

• Bìa cứng, bút màu, kéo, keo dán

• Tư liệu về di tích từ sách hoặc Internet

Cách triển khai:

• Mỗi học sinh chọn 1 di tích gần nơi ở

• Tự tìm tư liệu, viết bài giới thiệu ngắn

• Thiết kế sách mini (4–6 trang có tranh minh họa)

• Trình bày sách trước lớp, tổ chức triển lãm nhỏ

Thời gian thực hiện: 1–2 tuần (trung hạn)

4. Dự án STEM: Mô hình lọc nước – Đồng hồ mặt trời – Robot giấy

Đây là những dự án giúp học sinh phát triển kỹ năng tư duy logic, giải quyết vấn đề và sáng tạo kỹ thuật. Trẻ học cách hợp tác nhóm, thử – sai – sửa để hoàn thành sản phẩm có tính ứng dụng và trình bày được nguyên lý hoạt động.

Nguyên vật liệu (Tùy mô hình, ví dụ cho mô hình lọc nước):

• Chai nhựa rỗng, than hoạt tính

• Sỏi, cát, vải lọc

• Nước bẩn mô phỏng

Cách triển khai:

• Học sinh được chia nhóm và giao đề bài

• Tự nghiên cứu nguyên lý, lên ý tưởng thiết kế

• Chế tạo, thử nghiệm và điều chỉnh

• Quay video/viết báo cáo + trình bày sản phẩm

Thời gian thực hiện: 2–3 tiết (ngắn hạn) hoặc 1 tuần (trung hạn tùy độ phức tạp)

5. Một số ví dụ cụ thể, dễ triển khai khác

Ngoài ra, phụ huynh và giáo viên có thể tham khảo thêm các dự án sau:

• Làm mô hình tiết kiệm điện: Học sinh thiết kế một căn phòng sử dụng đèn tiết kiệm điện, quạt tự ngắt khi mở cửa, đồng thời viết bài giới thiệu sản phẩm. Dự án giúp các em học về năng lượng, thuyết trình và tư duy thiết kế.
• Trồng và ghi nhật ký cây theo tuần: Trong 2–4 tuần, mỗi học sinh trồng một loại cây nhỏ tại nhà, quan sát và ghi chép sự phát triển của cây. Cuối kỳ, các em vẽ tranh hoặc trình bày quá trình chăm sóc cây bằng sơ đồ tư duy.
• Viết truyện tranh bảo vệ môi trường: Học sinh được chia nhóm, cùng nhau xây dựng câu chuyện, viết lời thoại, vẽ tranh minh họa rồi thuyết trình hoặc làm sách mini. Dự án giúp rèn ngôn ngữ, sáng tạo hình ảnh và nâng cao nhận thức môi trường.
• Xây dựng sách mini giới thiệu di tích lịch sử địa phương: Học sinh phỏng vấn ông bà, tìm thông tin trên mạng hoặc đi tham quan di tích. Sau đó viết lại theo góc nhìn của mình, kèm hình ảnh minh họa, đóng thành sách. Dự án giúp các em hiểu và tự hào về văn hóa quê hương.

V) Dạy học theo dự án ở tiểu học được triển khai toàn diện tại SenTia School

Không chỉ đi đầu trong đổi mới giáo dục, SenTia School là một trong số ít trường tại Hà Nội triển khai dạy học theo dự án ở tiểu học một cách bài bản, thực chất và hiệu quả ngay từ lớp 1. Dựa trên nền tảng chương trình song ngữ Oxford, SenTia kết hợp linh hoạt giữa kiến thức học thuật, kỹ năng toàn cầu. Các hoạt động trải nghiệm liên môn để mỗi học sinh được “học từ trải nghiệm – trưởng thành hạnh phúc”  từ chính dự án của mình.

Tại SenTia, các dự án được thiết kế không hề hình thức mà lồng ghép sâu vào các môn học như:

• Science (Oxford International Primary Science): Học sinh thực hiện các dự án như trồng cây ghi nhật ký khoa học, mô phỏng vòng đời động thực vật, tái chế vật liệu để hiểu về môi trường.
• English – Reading – Global Skills Project: Trẻ được giao nhiệm vụ viết truyện sáng tạo, thiết kế sách mini, làm clip thuyết trình về nhân vật yêu thích hoàn toàn bằng tiếng Anh.
• Maths Oxford: Các em có thể làm bản đồ lớp học bằng số liệu thực tế, thiết kế gian hàng mini với bảng tính ngân sách. Kết hợp cả tư duy toán và kỹ năng thuyết trình.
• Chương trình Lãnh đạo bản thân (Lead in Me):  Tạo môi trường lý tưởng để học sinh thực hành 7 thói quen hiệu quả thông qua các dự án cá nhân và cộng đồng. Ví dụ như tổ chức “Góc cây em chăm”, “Ngày không rác thải”, “Hộp thư biết ơn”…

Những giá trị học sinh tiểu học đạt được tại SenTia khi học theo dự án:

• Tư duy hệ thống, giải quyết vấn đề: Không chỉ học lý thuyết, trẻ được đặt trong tình huống thực tế và tìm cách giải quyết bằng năng lực của mình.
• Phát triển kỹ năng toàn diện: Làm việc nhóm, giao tiếp, trình bày ý tưởng, viết phản ánh, sáng tạo mô hình… là kỹ năng được rèn liên tục qua mỗi dự án.
• Chủ động và tự tin từ sớm: Các em học cách tự lên kế hoạch, phân vai, hoàn thành nhiệm vụ. Đây là nền tảng quan trọng cho cấp THCS và xa hơn nữa.
• Kết nối liên môn, học sâu nhớ lâu: Từ một dự án, trẻ có thể vận dụng kiến thức của nhiều môn học, hiểu rõ bản chất thay vì học rời rạc.

SenTia School không đơn thuần là một ngôi trường, mà là một hệ sinh thái giáo dục cá nhân hóa nơi mỗi học sinh tiểu học được “thiết kế hành trình riêng”. Và chính những dự án học tập tích hợp là cây cầu đầu tiên vững chắc để đưa các em đến gần hơn với tinh thần học tập thế kỷ 21: Học chủ động – Sống tích cực – Tư duy toàn cầu.

Dạy học theo dự án ở tiểu học không chỉ giúp trẻ tiếp thu kiến thức mà còn hình thành kỹ năng, tư duy và thái độ sống tích cực. Đây là nền tảng quan trọng để học sinh phát triển toàn diện từ sớm. Phụ huynh và giáo viên, nếu đồng hành đúng cách, sẽ mở ra cho con một hành trình học tập chủ động, giàu trải nghiệm và vững vàng cho tương lai.

XEM THÊM

• Hoạt động trải nghiệm lớp 1: Kích thích tư duy & cảm xúc
• TOP 12 kỹ năng sống cho trẻ tiểu học cần thiết nhất cho con